Dünya bazarında neftin qiymətinin kəskin şəkildə azalmasından sonra öz iqtisadiyyatını neft və neft məhsullarının satışı üzərində qurmuş ölkələrin yadına yaxşı unudulmuş “Holland sindromu” düşdü.

İqtisadiyyatı şaxələndirmək, qeyri-  neft sektoruna investisiya qoymaq, ölkə iqtisadiyyatını xarici idxaldan asılılıqdan xilas etmək üçün yollar aparmağa, təkliflər hazırlamağa, “yol xəritələri” tərtib edilməyə başladı. Bu sahədə torpaqdan səmərəli istifadə etməklə iqtisadiyyatın gücləndirilməsi, ölkənin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, kəndlərdə iş yerlərinin yaradılması, emal sənayesinin inkişafı məsələsi xüsusi aktuallıq kəsb etməyə başladı. Torpağın nominal dəyəri dəyişməsi də mənəvi dəyəri artdı. İnsanlar torpağa daha böyük ümidlə baxmağa, ondan düzgün istifadə etməklə həyatlarını yaxşılaşdırmaqla başladılar. Kəndli torpağa qayıtmağa, insanlar torpağa əyilməyə dan atdı…

Bu zaman torpağın kəndli əməyi ilə birləşdiyi, birləşdirilməyə cəhd edildiyi anda məlum oldu ki, torpağı olan kəndlinin, fermerin, kənd ziyalısının illərlə yığılıb qalmış, həllini gözləyən çoxsaylı problemləri var. Bu problemləri həll  etmədən kəndlinin torpağa qoyduğu əmək,”Sizif” əməyi olaraq qalacaq-zəhmət  çox, bəhrəsi az olacaq. Kəndliyə paylanmış torpaq hissələrindən səmərəli istifadə etmək, məhsuldarlığı artırmaq, gəlir götürmək üçün birgə fəaliyyətə, əməkdaşlığa, əlaqəyə ehtiyac olduğu üzə çıxdı.

Müəyyən edildi ki, fermerlərin sərəncamında kifayət qədər torpaq sahəsi olmadıqda onların müasir kənd təsərrüfatı texnologiyalarını tətbiq etmək, səmərəli milliorasiya sistemi qurmaq, toxumlarla, gübrələrlə, maşın mexanizmlərlə təmin etmək, əlverişli şərtlərlə kredit götürmək imkanları məhdud olur. Bazarlara çıxış, məhsulu səmərəli qiymətə satmaq, sığortalaşmanı həyata keçirmək, ilkin kapital qoyuluşunu təmin etmək mümkün olmur. İl ərzində min əziyyətlə becərilən məhsuldan bütöv bir ailənin əldə etdiyi mənfəət adi bir alverini aylıq mənfəətdən aşağı olur. Aylarla müxtəlif idarələrin qapısında texnika, mexanizm, gübrə, toxum, su gözləyirsən, ala bilmirsən, alanda da gec olur, məhsul zay olub batır. Kənddə deyildiyi kimi, abrın gedir, məhsul batır, əməyin heçə gedir. Kəndli düşünür ki, gedib şəhərdə kiminsə bağında bağban işləyib ayda 300 manat almaq bundan sərfəlidir. Torpağını dəyər dəyməzilə satır, şəhərə köçür, urbanizasiyanın bəhrələrindən intensiv şəkildə faydalanmaqla başlayır. Ölkəmizdə bütün bu və digər problemlərin həlli üçün irəli sürülən ilk təkliflərdən biri kimi kiçik kəndli pay torpaqlarının birləşdirilməsi, kooperasiyaların yaradılması ideyası irəli sürülmüşdür.

İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, torpaq sahələrinin səmərəli, intensiv kooperasiyası və onlarda işin düzgün təşkili daha az xərclərlə ölkədə, xüsusilə kənd yerlərində məşğulluğunu təmin etməyə, əhalinin rifahını yaxşılaşdırmağa, kəndçinin gəlirlərini artırmağa, əmək məhsuldarlığını yüksəltməyə, bazarları və emal sənayesini bol məhsulla təmin etməyə və s.imkan yaradır.

Azərbaycan kəndinin-fermerlərin, kənd təsərrüfat mütəxəssislərinin, iqtisadçıların tələbatının ödənilməsi və bu sahədə beynəlxalq təcrübənin nəzərə alınması 14 iyun 2016-cı ildə “Kənd təsərrüfatı kooperasiyası haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununun qəbul olunmasına səbəb oldu. Bu qanun kənd təsərrüfatı kooperasiyasının formalaşmasının və inkişafının, kənd təsərrüfatı kooperativlərinin təşkili və fəaliyyətinin hüquqi və iqtisadi əsaslarını müəyyən edir.

Qanunun məqsədi Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının könüllü birləşməsi əsasında iri kənd təsərrüfatı müəssisələri yaratmaq, onların istehsal potensialından səmərəli istifadə etməklə rəqabət qabilliyyətli kənd təsərrüfat məhsulları istehsal etmək, məhsuldarlığı artırmaq,  kənd təssərüfat kooperasiyasının formalaşmasına və inkişafına təkan vermək, kooperasiya iştiraçkılarının iqtisadi, sosial və digər maraqlarını qorumaqdır.

Fikrimizcə, qanunun hazırlanması və qəbulu prosesində kənd təsərrüfatı kooperasiyalarının işi ilə bağlı təcrübənin az olması, bu sahədə zəruri praktik biliklərin azlığı nəticəsində qanunda boşluqların olmasına baxmayaraq bu qanunla ortaya qoyulan dövlət iradəsi çox faydalı və zəruridir. Qanuna görə kooperativlərə üzvlük könüllüdür və onun nizamnaməsində müəyyən edilən öhdəlikləri qəbul edən hər kəs üçün açıqdır. Kooperativlər demokratik əsaslarla idarə olunur, onun fəaliyyətinə üzvləri nəzarət edir.

Kooperativin yaradılması, kooperativə üzvlük, üzvlərin hüquq və vəzifələri, kooperativin əmlakı, üzvlərin pay haqları və kooperativin mənfəəti və onun bölüşdürülməsi, kooperativin və onun üzvlərinin əmlak məsuliyyəti, kooperativdə idarəetmə, üzvlüyə xitam verilməsi və payın verməsi, kooperativin yenidən təşkili və ləğvi, habelə kooperativin fəaliyyəti ilə bağlı digər məsələlər Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinə uyğun olaraq kooperativin nizamnaməsi ilə tənzimlənir. Qanunda kooperativlərin inkişafına dövlət dəstəyinin əsas istiqamətləri
müəyyənləşib. Qanun iştiraçkılara paylanacaq. Buna görə də mən qanunun müddəalarını maddələr üzrə şərh edirəm.

( Qanun maddələr üzrə izah və şərh olunur) Bu qanun əsasında ölkəmizdə 14 iyul 2017-ci ildə “Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı kooperasiyasının inkişafına dair 2017-2022-ci illər üçün Dövlət Proqramı” qəbul olunmuşdur. Qanunun qəbul edilməsilə, Dövlət Proqramının fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, ölkədə kooperasiyaların yaranması prosesi ləng gedir.

Bunun başlıca səbəblərindən biri kənd əhalisinin mövcud Qanun və Proqramla yaxından tanış olmaması, onların kooperativlərin yaradılması, ümumiyyətlə kooperativləşmənin mahiyyəti və əhəmiyyəti, təşkili və idarə edilməsi ilə bağlı bilgilərinin az olmasıdır. Bu boşluğu doldurmaq üçün Kənd Təsərrüfat Nazirliyi QHT-lərlə birgə əməkdaşlığı gücləndirməli, yerlərdə maarifçilik və təşkilatçılıq işi aparılmasına kömək etməlidir. Hər rayona, hər kəndə, hər bir fermer ailəsilə kooperativin əhəmiyyəti, xarici təcrübə, iş mexanizmi, partnyorluq forması, mənfəətin bölüşdürülməsi, idarə edilməsi izah olunmalıdır ki, insanlar könüllü olaraq bu proseslərdə fəal iştirak etsinlər.
Ümidvaram ki, sizin aldığınız məlumat rayon fermerləri arasında yayılacaq, ölkədə kooperasiya hərəkatının inkişafına kömək edəcəkdir.

A.Kərimov
“Kooperasiyanın İnkişafına dəstək” İctimai Birliyinin eksperti-hüquqşünas