Bu günün “qəhrəmanlar”ı idmançılar, artistlər, təlxəklərdir

Hər gün, hər an düşünürəm ki, Azərbaycanda müəllimlərə, alimlərə, ziyalılara kim(lər) və nə vaxt sahib çıxacaq?! Bunu hələlik bilmirəm. Amma bildiyim odur ki, nə zamana qədər müəllimlərə, alimlərə, ziyalılara lazım olan dəyər verilməyəcək, onlara məmurlar, biznesmenlər, şoumenlər yuxarıdan aşağı baxacaq, Azərbaycan cəmiyyəti həmişə başqa cəmiyyətlərin arxasınca sürünəcək. Bir cəmiyyətin siması onun müəllimlərinə, ziyalılarına, alimlərinə münasibətiylə dəyərləndirilir. Azərbaycanda isə müəllimə, alimə, ziyalıya, demək olar ki, nə maddi, nə də mənəvi baxımdan dəyər verilir. Azərbaycan telekanllarının əksəriyyəti də bilərəkdən müəllimləri, ziyalıları və alimləri gözdən salır. Bəzən onları da qınaya bilmirik, çünki dövlət səviyyəsində müəllim və alimlər lazımınca dəyərləndirilmədiyi üçün həmin telekanllar da bundan sui-istifadə edir. Belə ki Azərbaycan telekanalları müəllim, alim, ziyalı adına layiq olmayanları, amma bu adı üzərində gəzdirənləri tok-şoulara dəvət edərək təhqiredici üsullara əl atır. Məncə, bunu kimlərsə bilərəkdən təşkil edirlər. Azərbaycan ziyalısı, müəllimi səssiz qaldıqca bu cür xoşagəlməz hallar daha da artacaq.

Hər halda bu günün “qəhrəmanlar”ı idmançılar, artistlər, təlxəklərdir. Azərbaycan telekanalları da bu məntiqə uyğun olaraq səhərdən axşama ya tok-şou, ya da idman verlişləri verir, onların “qəhrəmanlıq”larından bəhs edirlər. çünki onlarca da, dövlətin əsas diqqəti idmana və tok-şouya yönəlib, elm və təhsilə, tibbə yox! Amma unutmamlıyıq ki, istənilən cəmiyyətin təməlində idmançılar, şoumenlər, artistilər, təlxəklər deyil, müəllimlər, ziyalılar və alimlər dayanır. Təbii ki, idmançılarımızın uğuru da bizim uğrumuzdur. Ancaq idmançılara və digər peşə sahiblərinə ilk növbədə bilik, ruh verən ziyalılar, ailmlər və müəllimlərdir.

Mən bir daha bildirirəm ki, bu gün Azərbaycanda müəllimlərə, elm adamlarına və ziyalılara münasibət həddən artıq dözülməz səviyyədədir. Onlardan hansısa məmurlar yalnız məddahlıq, yaltaqlıq üçün istifadə edirlər ki, bu yolverilməzdir. Alim, müəllim, ziyalı dediyin cəmiyyətin güzgüsü olmalıdır, əyrisi yox.

Məsələn, son zamanlar mediada bir neçə ali məktəbdə (BDU, ADİU) müəllimlərin əməkhaqqının artırılmasıyla bağlı məlumatlar verildi. Həmin bilgilərə inansaq, adı çəkilən ali məktəblərdə baş müəllimlər 650 dollar, dosentlər 850 dollar, professorlar 1000-1100 dollar və s. maaş alacaqlar. Amma burada obyektivliyin olması heç inandırcı deyil. çünki həmin universitetler dövlətin ali məktəbləridir. Necə ola bilər ki, bir neçə universitetdə maaşlar yuxarı, digərlərində aşağı olsun, amma bu, dövlət tərəfindən tənzimlənməsin! Belə çıxır ki, dövlət universitetləri və onların müəllimləri arasında hansısa fərqlər var. Bizim bilmədiyimiz həmin fərqlərə görə də, bir universitetdə dosent 450 dollar, digərində 850 dollar maaş alır. Bu baxımdan BDU, ADİU kimi universitetlərin hansı əsaslara görə maaşları atrırdığı halda, digərlərinin həmin əsaslara görə artırmaması anlaşılan deyil. Amma əvəzində yaltaqlıq və məddahlıq nə qədər istəsəniz…

Əlbəttə, Azərbaycan təhsil və elmində bizləri rahatsız edən belə məqamlar çoxdur. çünki bu, vahid şəkildə tənzimlənmir, yəni təhsil qanununun icrası qeyri-müəyyən olaraq qalır. Azərbaycan müəllimlərinin xeyli bir qismi də mütiliyi qəbul etdiyinə görə nəyin dogru, nəyin yanlış olmasını öz aralarında yalnız danışırlar. Azərbaycan müəllimlərinin səsləri auditoriyalardan, kafedralardan, ən yaxşı halda universitetin divarlarından, Azərbaycan alimlərinin səsləri isə akademiyanın monolit divarlarından uzağa getmir. Bir sözlə, özümüz deyib özümüz eşidirk. üstəlik, az-çox sözün düzünü danışanın, obyektiv və vicdanlı olanın da ağzının üstündən vuraraq deyirik ki, buna da şükür elə. Bundan da pis ola bilər. Təbii ki, bu zavallılıqdır, köləlikdir.

Ona görə də bu gün Azərbaycan müəllimi, ziyalısı, alimi istər mənəvi, istərsə də maddi baxımdan lazım olan mövqeyindən qat-qat aşağıdır. Amma bunda özünün də günahı az deyildir. Buna səbəb də mütiliyi, qorxaqlığı, cəsarətsizliyidir ki, Azərbaycan müəllimini, alimini və ziyalısını divara dirəmişdir. Bundan çıxış yolunu, yəni haqlı tələblərini irəli sürüb onu əldə etməkdənsə, Azərbaycan müəllimləri, alimləri və ziyalıları başqa yollar axtarmalı olurlar. Bu gün əksər müəllimlər rüşvətə, repititorluğa cəlb olunmaqla, əksər alimlər də kimlərəsə məqalələr, dissertasiyalar yazmaqla, ziyalılar da məddahlıqla “dolanırlar”.

Ayıbdır. Amma kimin üçün? Rüşvət almağa, məddahlığa, başqalarına dissertasiya yazmağa sövq edilən müəllimlər, ziyalılar, alimlər üçün, yoxsa onları buna sövq etdirən hansısa məmurlar üçün?! Təbii ki, ilk növbədə həmin məmurlar üçün ayıbdır. çünki həmin məmurlar müəllimləri, ziyalıları və alimləri aşağılamaqla dövlətin imicini zərbə altına qoyurlar. Ancaq müəllimlərə, alimlərə, ziyalılara da ayıbdır, ona görə ki, haqqını tələb etmək, olduğu yerdə olmaq, cəmiyyətin digər təbəqələrinə örnək olmaq əvəzinə “asan” yolu tuturlar.

Azərbaycan elm və təhsilninin səviyyəsinin hər il aşağı düşməsi, istedadsız kadrların çoxalması, üstəlik, bütün bunların rüşvət hallarının fonunda baş verməsinə görə kim və ya kimlər cavab verməlidir. Kim deyəndə nəzərdə tuturuq ki, bəlkə, buna görə yalnız təhsil naziri Mikayıl Cabbarov məsuliyyət daşıyır. Ancaq biz bilirik ki, eyni durumu keçmiş təhsil naziri Misir Mərdanovun dövründə də yaşamışıq. Hətta onu da bilirik ki, Misir müəllim nazir vəsifəsindən uzaqlaşdırılmamışdan az öncə özündə “cəsarət” tapıb, orta məktəb müəllimlərinin aldıqları maaşlarının dözülməzliyini dilə gətirmişdi. Amma bu o demək deyil ki, Misir müəllim həmin “cəsarətli” fikirinə görə nazir vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı. çünki o bu vəzifəyə gələndə də, gedəndə də bu işin bir parşçası olmuşdu. Yəni Misir müəllim özü də müəllimlərin dözülməz bir vəziyyətdə yaşamalarında pay sahibi olmuşdu. Təbii ki, Misir Mərdanov yalnız müəllimlərin dözülməz bir vəziyyətdə yaşamalarında deyil, eyni zamanda təhsil sahəsindəki bütün yarıtmaz işlərin də bir parçası olmuşdur. Burada orta məktəblərin təhsil səviyyəsinin aşağı düşməsindən tutmuş ali məktəblərdə minlərlə savadsız tələbələrin artmasına qədər bir çox məqamları göstərə bilərik. İndi həmin “tələbələr” müxtəlif sahələrdə “kadrlara” çevrilərək cəmiyyət üçün başağrısı olublar. Deməli, M.Mərdanov sadəcə, o vəzifəsindən uzaqlaşacağını bildiyi bir zamanda özünü sığortalamaq üçün bir neçə kəlmə dedi, bitdi. Əgər Misir müəllim dediklərində səmimi olsaydı, eyni düşüncələrini daha da detallı şəkildə cəmiyyətə çatdıra bilərdi. Amma bunun əvəzində keçmiş nazir, indiki direktor susmağa üstünlük verir.

Bu anlamda M.Mərdanovun postuna təyin olunmuş M.Cabbarovdan nə gözləyə bilərik, ya da gözləməyə ha
qqımız varmı?

Müəllim və alimlərin böyük hissəsi kredit girovundadır. Onları bu girovluqdan kim xilas edəcəkdir?! Bəlkə, Mikayıl Cabbarov xilas edəcək? Ya Akif Əlizadə?!

Müəllimləri və alimləri her yerdə alçaldırlar. Bəs onlar bunu görmürlərmi?

Buna şərait yaradanlar kimlərdir?

Müəllim və alimlərin, eyni zamanda tibb işçilərinin normal maaş almaları, dogrudanmı, dövlətin marağında deyil?!

Bütün bunlarta baxmayaraq yenə də müəllimlərə, alimlərə, ziyalılara (lap yaltaqları, riyakarları, savadsızları belə olsun) mənəvi və maddi baxımdan olan hörmətsizliyi başa düşə bilmirəm. Doğrusu, bunu qəbul edə bilmirəm. Qəbul edə bilmirəm ki, hər yerindən duran, amma cibində haram qazandığı 3-5 dolları olan müəllimə, alimə, həkimə, ziyalıya təhqiredici şəkildə baxır. Hansısa məmurlar və onların balaları haram pullara görə müəllimlərin, ziyalıların, alimlərin, ümumiyyətlə, insanların qarşısında at (avtomobil) oynadır, hoqqabazlıq edirlər! Hər halda bütün bunlar səbəbsiz ola bilməz!

Niyə?

Nə üçün?

Nə vaxta qədər?

Axı bu bizim dövlətdir.

Niyə Rusiyadan, Avropadan, ABŞ-dan gəlib Azərbaycanda dərs verən xarici müəllim bir qoşa saata görə 30-50 dollar, amma Azərbaycan müəllimi 3-5 dollar almalıdır?

Niyə Avropadan, Amerikadan gələn alimlər, ya da alimciklər ən yüksək səviyyədə maddi və mənəvi hörmət gördüyü halda, Azərbaycan alimləri bundan məhrum qalmalıdırlar! Azərbaycan alimləri (söhbət alimlərdən gedir, alimciklərdən yox) xarici konfranslara, simpoziumlara getməyə yolpulu belə tapa bilmədiyi halda, xarici alimlərə Azərbaycanda hər cür şərait yaradılmalıdır?

Günümüzdə kim 200-300 dollarla ailə saxlaya, ya da ailə qura bilər? Əgər orta məktəb müəllimi bir saata görə bir-iki dollar, ali məktəb müəllimi (dosent, professor, fəlsəfə doktoru, elmlər doktoru) 3-5 dollar alırsa, onlar necə ailə saxlasınlar?! Bizlər hamımız rüşvətmi alıb, ya da ona-buna məqalə-dissertasiyamı yazıb, ya da səhərdən-axşama fərdi qaydada dərsmi verib, 2-3 universitetə qaçaraqmı, məddahlıqmı edərək ailə saxlamaq zorundayıq?! Yəni yalnız vicdansızlıqlamı, oğurluqlamı, rüşvətləmi, haramlamı ailələrimizi saxlamalyıq!?

Axı biz 10-15 il bundan qabaqkı dövlət deyilik. Artıq dünyanın kasıb dövlətlərinə yardım edərək məktəblər, kimsəsizlər, mədəniyyət evləri tikir, varlı dövlətlərin isə muzeylərini, tarixi abidələrini təmir etdiririk. Belə olduğu təqdirdə, Azərbaycan müəllimləri və alimləri Rusiya, Avropa, Amerika müəllim və alimlərindən niyə aşağı tutulmalıdır?!

Bəlkə, Azərbaycan alimlərinin, müəllimlərinin intellekti, savadı onlardan azdır?…

Bəlkə, bizlər insan sortunun üçüncü-dördüncü sırasındayıq, onlar birinci?!…

Bəlkə, yalnız hansısa məmurlarımız avropalılarla eyni sortdandırlar, bizlər yox!…

Bəlkə…

AMEA Fəlsəfə və Hüquq İnstitutunun

aparıcı elmi işçisi, dos., dr. Faiq Ələkbərov